Adıyaman esnafının beş talebi: Kentte sağlam dükkan kalmadı

Depremin vurduğu Adıyaman’da binaların alt katlarında kümelenen dükkanlar göçük altında.

Depremin vurduğu Adıyaman’da esnaf sözün tam manasıyla göçmüş. Enkazla dolu kentin cadde ve sokaklarını dolaştığınızda bu acı gerçeği bütün çıplaklığıyla görüyorsunuz. İş yerlerinin bina göçüklerinin altında kaldığı kentte canını kurtaranlar memleketlerini terk etmiş. 270 bin nüfusun yaşadığı Adıyaman’ın merkezi, hayalet bir kente dönüşmüş. Binaların alt katlarında kümelenen iş yerleri, en çok ziyan gören yapılar olarak göze çarpıyor.

Adıyaman Esnaf ve Sanatkarlar Odası kayıtlarına nazaran; kent merkezi ve 8 ilçede toplam 18 bin esnaf var. Ticaret odasına kayıtlı 5 bin civarındaki işletme ile birlikte Adıyaman’daki iş yeri sayısı 23 bini buluyor. Besni, Çelikhan ve Kahta esnafı sarsıntıdan çok etkilenmezken; Adıyaman kent merkezi ile Gölbaşı ilçesi adeta silinmiş. Ayakta kalan sağlam iş yeri yok denecek kadar az.

RAFLARDAKİ MİLYARLARCA LİRALIK ESER ÇÖP OLDU

Yıkılan binaların altında kalan dükkanlardaki milyarlarca liralık eser çöp olmuş. Adıyaman’ın en eski yapılarından biri olarak bilinen Oturakçı Pazarı da sarsıntıdan büyük ziyan görmüş. 155 yıllık geçmişi olan Tuz Hanı da ağır hasar almış. Buna rağmen, kentin kuzeyinde yer alan 110 dükkanlı Adıyaman Park AVM’nin ayakta kalabilmiş olması dikkat çekiyor.

Depremin vurduğu vilayetler ortasında bir karşılaştırma yapıldığında, Adıyaman’ın hem hayatını kaybeden kişi sayısı hem de ekonomik hasarın büyüklüğü bakımından Hatay’dan sonra en çok ziyan gören ikinci kent olduğu söylenebilir. Bölgeyi ziyaret eden iş dünyası sivil toplum kuruluşu temsilcilerinin de tespitleri bu tarafta. Yıkım yaşanan Kahramanmaraş, Hatay, Şanlıurfa, Diyarbakır, Malatya üzere büyük kentlerin ortasında kaldığı için Adıyaman’daki hasarın boyutu geç fark edilince yıkımın tesiri katlanmış.

GÖZLER TOKİ’DE

Adıyaman’da zelzelenin yaralarını sarmak çok uzun vakit alacak. Kentin yapı stoğunun silbaştan tasarlanması lazım. Esnaf, bu mevzuda TOKİ’ye umut bağlamış durumda. İnşa edilecek konutların altına kendileri için sağlam iş yerleri yapılmasını istiyorlar. Bundan daha değerli bir sorun var. Sarsıntının akabinde, Adıyaman nüfusunun yüzde 70’i kenti terketmiş.

ÖNCE FABRİKALAR İŞBAŞI YAPACAK

Adıyaman yine inşa edilse bile, gidenlerden kaç kişinin geri geleceğini kestirmek güç. Sarsıntı acısıyla birlikte bu belirsizlik de esnafı ümitsizliğe itmiş. Bu karamsarlığı dağıtmak için konutlarla birlikte çarşı pazarın da yine dizayn edilmesi gerekiyor. Enkazlar ayıklanıp kaldırılmadan ve hasar tespit raporlaması tamamlanmadan, Adıyaman esnafının işbaşı yapması güç görünüyor. Lakin Organize Sanayi Bölgesi’nin tekrar üretime geçmesi için çalışmalar yürütülüyor. Elazığ Organize Sanayi Bölgesi’nde 200 civarında işletmede 22 bin kişi çalışıyordu. Kentin kuzeybatısındaki OSB’de dokuma, besin, güç, ilaç, otomotiv üzere alanlarda üretim yapılıyordu. Sanko’nun da bir iplik fabrikasının bulunduğu organize endüstride 10 fabrika sarsıntıda yıkılmış. Birçok fabrika binası da ağır hasar almış. OSB’de elektrik, su ve doğal gaz sorunu yok. Patronlar, fabrikalar çalışanlarının toparlanmasını bekliyor. Emekçilerin kalabilecekleri konteyner kentlerin kurulumuna başlandı. İşletmelerin kaybının derinleşmemesi için bu hususta süratli aksiyon alınması talep ediliyor.

SİPARİŞLERE KARŞILIK VERİLEMİYOR

Adıyaman, 2022 yılında 97 milyon dolarlık bir ihracat yaptı. Hububat, bakliyat ve yağlı tohum ihracatında son yıllarda değerli bir çıkış yakalayan Adıyaman, dokuma ve hazır giysi alanında da öne çıkmaya başlamıştı. Birçok ülkeye ihracat sağlayan kentteki üreticiler, sarsıntı sebebiyle müşterilerinin siparişlerine yanıt veremez hale geldi. Yetişmeyen siparişler sebebiyle iş yükünün büyük bir kısmının Şanlıurfa’ya kayması bekleniyor. Zira iki ilin üretim kompozisyonu birbirine çok benziyor.

ESNAFIN 5 İSTEĞİ VAR

• *Bankalar taşınabilir şubeler kursun
• *TOKİ, esnaf için dükkan yapsın
• *Şehre geri dönüş teşvik edilsin
• *2 yıl geri ödemesiz uzun vadeli kredi verilsin
• *Esnafa iş yeri olarak konteyner tahsis edilsin

Borçlar karşılıklı ertelenebilir

Adıyaman’da konuştuğumuz isimlerden Esnaf Sanatkarlar Odaları Birliği Lideri Ziya Duranay, bu bahsin üzerinde bilhassa durulması gerektiğini vurguladı. Duranay, “Alacak verecek konusunun nasıl sonuçlanacağını bilmiyoruz. Devletin verdiği kredilerle mi esnaf borçlarını öder yoksa iş yerine dayanak mi çıkar, bunun uygunca netleşmesi lazım. Bankalar şu anda yükümlülükleri 6 ay ertelediler fakat borçlu olduğumuz şirketler var. Birçok alacak bugün prestijiyle tahsil edilemez durumda. Tahminen karşılıklı erteleme olabilir. Zira bizim elden, müşteriden aldığımız çekler var. Onları da şirketlere vermişiz. Onlar da ödenmeyecek. Ödenmeyince tekrar muhatabı biz olacağız” dedi.

Şehri öğrenciler ayakta tutuyordu

• Adıyaman’da 22 bin üniversite öğrencisi, esnaf için değerli bir müşteri kitlesiydi. Üniversite yerleşkesindeki binalar sarsıntıda ayakta kalmış. Bu durum, üniversitelerin Adıyaman’da eğitime devam edeceğini gösteriyor fakat; şimdilik öğrenci var esnaf yok. Öğrenciler, müşterisi oldukları Adıyaman esnafının sıcaklığı ve güler yüzü olmadan eğitimlerini sürdürmek zorunda kalacaklar.

Eşya tahliyesi sürüyor

Eşyalarını taşıma vinçleriyle yüksek katlardan indirip yükleyen afetzedeler, Adıyaman’ı terk etmeye devam ediyor. Birçoğu da 110 kilometrelik aradaki Şanlıurfa’yı tercih ediyor. İki kent ortasında seyahat edildiğini de benzeri formdaki birçok manzaraya rastlamak mümkün.

Tüm varlıklarını kaybettiler

Esnaf, saat 04.17’de meydana gelen zelzeleye iş yerlerinde değil konutlarında yakalandı. Yüzlerce esnaf hayatını kaybetti. Sarsıntıdan kurtulamayanlardan biri de Adıyaman Ticaret ve Sanayi Odası Lideri İrfan Torunoğlu’ydu. Birçok esnaf da yakınlarını kaybettikleri için hala büyük bir yas içinde. Hastanelerde tedavisi devam eden esnafın tek tesellisi ise dükkan ve eşyaları koruyan güvenlik güçlerinin varlığı.

Çek ve senetler ne olacak?

• Deprem bölgesindeki esnafın uzun müddet içinden çıkamayacağı bir başka husus ise alacak verecek sıkıntısı. Esnaf, tüccar ve endüstricinin birbirlerine olan borçlarının ne olacağını kimse kestiremiyor. Harika durum kıymetli bir zorlayıcı sebep olarak ortada dursa da çek, senet ve teminat mektubu üzere değerli evraklardan kaynaklı ağır bir borç yükü var. Esnaf ve iş adamları, bu hususta tedbir alınmasını istiyor.

Tarım kenti Adıyaman

Adıyaman kıymetli bir tarım kenti. Tütün, badem, fıstık ve üzüm başta olmak üzere bölgede değişik tarım eserleri yetişiyor. Besni, Çelikhan, Gerger, Gölbaşı, Kahta, Samsat, Sincik ve Tut ilçelerine yayılmış esaslı bir tarım geçmişine sahip kentte OSB içerisinde tütün işlemek emeliyle yeni kurulan 2-3 yer bulunuyor. Kentte 4 kooperatif kurulmuş. Bu kooperatiflere üye işletmeler iç piyasada tütün satışı yapıyor.

İbrahim Acar

Cabir Turğut

Mesude Demirhan

Mehmet Ali Parto

Kaynak: Memurlar