Mehir bayanın nikah hakkıdır

İslam, insanın Yaratıcı ile olan münasebetlerini düzenlemekle birlikte ferdi ve toplumsal hayatla ilgili de birçok düzenleme getirir. Evlilik ve aileyi ilgilendiren sorunların birden fazla da Kur’an ayetleri ile karara bağlamış ve bu kararları Hz. Peygamber’in uygulamaları ile pekiştirilmiştir.

İslam, gelmiş olduğu çağın ve toplumun nikah, aile ile ilgili geleneklerini düzenlerken evlilik ve aile mefhumlarının merkezinde olan bayanlar ve onların hakları üzerinde de ehemmiyetle durur. Ailenin oluşması ve sağlıklı bir halde fonksiyonlarını yerine getirebilmesi için de koşulları belirlenmiştir. Sağlıklı bir başlangıç için de ailenin birinci adımını oluşturan ‘nikah’ın, kuralları tüm detaylarıyla açıklanır.

NİKAHIN KAİDELERİ NEDİR?

Nikah, İslam fıkhına nazaran, şer’an aranan koşullar çerçevesinde ortalarında evlenme manisi bulunmayan bir erkekle bir bayanın hayatlarını süreksiz olmaksızın birleştirmelerini sağlayan akit olarak tanımlanır. Nikah birebir vakitte hukuksal bir mukaveledir. Ve bu mukavelenin geçerli olması, yani nikahın geçerli olması için gerekli olan kurallar şunlardır:

* Evlenecek şahısların yahut vekaletlerini verdikleri şahısların hazır bulunması.
* Tarafların irade beyanı. Evlilik akdini kabul ettiklerine dair eşlerin “Kabul ettim” formunda tabir etmeleri.
* Nikahın duyurulması; zımnî bırakılmaması.
* Kızın velisinin müsaadesinin olması. (Bu karar Hanefi mezhebi hariç öbür mezheplere nazarandır.)
* Şahitlerin hazır olması. Bu şahitler, ergenlik çağına ermiş, aklı başında iki erkek yahut bir erkekle iki bayan olmalıdır. Yani şahitlikte kesinlikle bir erkeğin bulunması icap eder.

BAŞLIK PARASI DEĞİLDİR!

Nikahın kurallarından değilse de, sonuçlarından biri olan mehir ise, İslam’ın bayanlara verdiği kıymeti gösteren detaylardan biri. Mehir; erkeğin evlenirken eşine verdiği yahut vermeyi taahhüt ettiği para yahut öbür bir mala denir. Kur’an-ı Kerim’de, evlenen erkeğin bayana mehir vermek zorunda olduğu ve bunu zorla geri almasının caiz olmadığı konusunda Bakara, Nisa ve Maide müddetlerinde ayetler yer alır. Fakihlerin çoğunluğu mehri nikah akdinin geçerliliğinin bir kuralı olarak görmemekle birlikte bayana ilişkin bir hak olduğu için verilmesi gerektiğinde görüş birliği içindedir.

Mehir, bayanı hem evliliğe ısındırmak hem de ona muhakkak bir mali güç kazandırmak kanısıyla öngörülmüştür. Ayrıyeten mehri, kültürel kodlarımızda yer alan “başlık parası” üzere şeylerle karıştırmamak gerekir, zira mehir bayanın ailesine değil, şahsen bayanın kendisine teslim edilir. Bayanın şahsi malıdır, dilediği üzere kullanır. Fakat bayan istek ederse, mehirinin tamamını yahut bir kısmını, gönül isteği ile kocasına hibe edebilir.

MEHİR KAÇ ÇEŞİTTİR?

Mehir nikah anında belirlenip belirlenmemesine nazaran ikiye ayrılır. Mehrin ölçüsü nikah anında belirlenmişse buna mehr-i müsemma denir. Nikah esnasında mehrin ölçüsünün belirlenmemesi yahut belirlenen mehrin bir sebeple geçersiz sayılması halinde, evlenen bayan mehr-i misil hak eder. Bu durumda mehrin ölçüsü akrabaları ortasında her bakımdan kendi pozisyonuna denk olan bayanların aldığı mehrin ölçüsüdür.

ÖDEME VAKTİNE NAZARAN İKİYE AYRILIR

Mehir, ödenme vaktine nazaran ise, mehr-i muaccel ve mehr-i müeccel olmak üzere ikiye ayrılır: Mehr-i muaccel, peşin olarak ödenen mehirdir. Bayan mehr-i muacceli almadan kocanın meskenine gitmeme hakkına sahiptir. Mehr-i müeccel ise ödenmesi sonraya bırakılan mehirdir. Bu mehrin ödenmesi için rastgele bir vakit belirlenmişse, bu tarih geldiğinde belirlenen mehrin bayana ödenmesi gerekir. Şayet bir vakit belirlen-memişse, nikahın sona ermesiyle mehir muacceliyet kazanır ve ödenmesi gerekir. Diğer bir deyişle, boşanma halinde kocanın bu mehri ödemesi gerekir; mevt halinde de, bırakmış olduğu mirastan ödenir.

ÜST HUDUDU YOKTUR

Kadın mehir olarak maddi yahut mali bedeli olan her şeyi isteyebilir. Bir alt yahut üst hudut koyulmamıştır. Fakat fakihler, kimi uygun ölçüler belirlemiş. Buna nazaran mehrin en az ölçüsü Hanefilere nazaran 10 dirhem (o periyotlarda yaklaşık iki koyun bedeli), Malikilere nazaran ise 3 dirhem gümüştür. Mehrin üst ölçüsü için ise 4 mezhep de bir hudut koymamıştır. Hz. Ömer kendi halifeliği devrinde evlilikleri kolaylaştırmak için mehre üst hudut getirmek istemiş, lakin bir bayanın “.Onlara kantarla vermiş olsanız da hiçbir şeyi geri almayın…” ayetini kanıt getirmesi karşısında bu niyetinden vazgeçmiştir.

NİKAHI KOLAYLAŞTIRIN

Ancak gençlerin evlilikten kaçmamaları için mehrin kolaylaştırılması ve ölçüsünün yüksek tutulmaması konusunda Hz. Peygamber, Hz. Aişe’den rivayet edilen bir hadisinde şöyle buyurur: “Nikahın en bereketlisi, külfet olarak en kolay olanıdır.” Öteki bir hadisinde de, “Nikahın en güzeli kolay olanıdır” buyurmuştur. Ayrıyeten Hz. Peygamber, parası olmayan, mehir olarak demir bir yüzük dahi bulamayan lakin evlenmek isteyen yoksul bir sahabeyi “bildiğin ezberindeki mühletlere karşılık seni ona nikahladım” diyerek evlendirmiştir.

Özetle mehir, bayanlara tanınan mali haklardan birisidir. Bir karşılık olarak değil, ihsan ve Allah’tan gelen bir ikram olarak yasal kılınmıştır.

Zeynep Betül Erhun

Kaynak: Memurlar